Gamba / Garnaal

Tropische garnalen, of gamba’s, die in Nederland worden verkocht, komen voor in alle tropische regio’s rond de evenaar. Deze garnalen worden wereldwijd opgevist. Van 2008-2013 werden de meeste garnalen gevangen rond Indonesië, Papua Nieuw-Guinea en de Filipijnen (ook bekend als de ‘Koraaldriehoek’). Van de totale garnalenvangst kwam 43% uit dit gebied, 30% rondom India en 21% uit Noord- en Zuid-Amerika. Tropische garnalen zijn daarmee één van de meest populaire visproducten die in Nederland geïmporteerd worden vanuit ontwikkelingslanden. 

De vraag naar tropische garnalen blijft stijgen. In 2020 was de witpootgarnaal met 5.8 miljoen ton de meest geproduceerde (wildvang plus kweek) soort ter wereld. Er worden steeds meer garnalen gekweekt om aan de vraag te kunnen voldoen. Op dit moment komt 55% van het wereldwijde garnalenaanbod uit kweek. Kweken van tropische garnalen gebeurt op grote schaal in Azië en Zuid-Amerika, waaronder in landen als Ecuador en Brazilië. 

Tropische garnalen worden voornamelijk gekweekt in vijvers. Deze kunnen onderdeel uitmaken van extensieve kweek of intensieve kweek. Bij extensieve kweek zijn dit vijvers die vlak bij zee of ander natuurlijke waterbronnen liggen en waar het water regelmatig ververst wordt met behulp van de getijden. De garnalen hoeven niet gevoerd te worden omdat het aantal garnalen per vijver laag ligt en er in vijver genoeg natuurlijk voedsel aanwezig is. Biologische garnalen op de Nederlandse markt komen merendeel uit extensieve vijverteelt. 

Niet-biologische garnalen worden in veel grotere dichtheden gehouden (ook wel intensieve kweek genoemd). Ook hier wordt gebruik gemaakt van vijvers, maar dus wel met veel meer garnalen per vijver. Bijvoeren is noodzakelijk en er moet dagelijks 10-40% van het vijverwater worden vervangen.  

Garnalen kunnen ook gekweekt worden in vijvers met recirculatiesystemen. In zo’n systeem wordt het water gezuiverd waarna het weer terugstroomt de vijver in, hierdoor gebruiken recirculatiesystemen veel minder water maar zijn de energiekosten wel hoger.  

Tropische garnalen, zowel witpoot als tijgergarnalen, worden veel gegeten in Nederland. Met de kweek van beide garnalen gaat veel mis. De vijvers worden aangelegd in kwetsbare kustgebieden zoals mangroves. Hiermee verdwijnt waardevolle natuur. Mangroves functioneren als kraamkamers voor tropische vissen, krabben en garnalen. Met het verdwijnen van de mangroves, valt ook de natuurlijke kustbescherming weg, waardoor overstromingen frequenter (gaan) voorkomen.

De kweek zelf vervuilt grondwater door verzilting, wat problemen geeft met irrigatie en drinkwater. Chemicaliën en antibiotica komen via het afvalwater in het milieu terecht. Ziekte uitbraken komen veelvuldig voor door de dichtheden waarin de garnalen gehouden worden. Intensief gekweekte garnalen worden bijgevoerd met voer gemaakt van wilde vis, deze is vaak afkomstig uit niet duurzame bronnen en draagt daardoor bij aan overbevissing.

Wild gevangen garnalen worden meestal gevangen met bodemsleepnetten. Naast de sleepnetvisserij gebruiken kleinschalige en ambachtelijke vissers ook met de hand bediende sleepnetten, zegennetten, kieuwnetten of schakelnetten om garnalen te vangen. 95% van alle tropische garnalenvisserij is afkomstig van de (grotere) bodemotter- en midwatersleepnetten. Ongeveer 5% kan worden toegeschreven aan de kleinschalige en ambachtelijke visserij.

Er is sprake van overbevissing en de meest gebruikte vismethodes veroorzaken ernstige problemen aan het ecosysteem. Van de meeste garnalenbestanden is weinig data bekend, dat maakt het onduidelijk of ze op een duurzame manier bevist kunnen worden. Beheer is dan lastig en ontbreekt vaak zelfs volledig. Ook is illegale visserij nog aan de orde van de dag. Als je meer wil weten over illegale visserij, kijk dan eens naar deze blog: https://www.goodfish.nl/5-dingen-die-je-moet-weten-over-illegale-visserij/

De sleepnetten die gebruikt worden zijn veelal bodemsleepnetten waarbij het bodemleven verstoord en beschadigd wordt. De gebieden waar de tropische garnalen voorkomen overlappen met de gebieden waar grote koraalriffen liggen, deze zijn gevoelig voor beschadiging van sleepnetten. Hierdoor vermindert de biomassa en soortenrijkdom in deze gebieden. Helaas hebben ook de kieuwnetten vervelende effecten, hierin raken namelijk veel soorten verstrikt als bijvangst, zoals zeevogels, haaien en roggen, zeezoogdieren en zeeschildpadden.

Mocht je garnalen willen eten, kun je het beste kweekgarnalen kopen. Koop dan garnalen van een keurmerk dat rekening houdt met de verschillende problemen waar garnalenkweek mee te maken heeft. ASC gecertificeerde garnalen worden bijvoorbeeld beoordeeld op verantwoordelijke omgang met werknemers, het nabijgelegen ecosysteem, het type voedsel wat gebruikt wordt, verontreiniging van het omgevingswater, ziektes en antibiotica. Een andere optie zijn biologische garnalen, waar geen antibiotica of groeihormonen gebruikt mogen worden en het gebruik van medicijnen en chemicaliën gereguleerd wordt. Ook wordt bij biologische garnalen ofwel geen voer gebruikt, of voer dat biologisch verbouwd is en te traceren moet zijn. Garnalen met een ASC of Biologisch keurmerk zijn vooral in de supermarkt te vinden. Gamba’s in restaurants, viswinkels en toko’s zijn bijna altijd ongecertificeerd. Helaas zijn meestal alleen grootschalige kwekerijen in staat om door het tijdrovende en kostbare proces van certificering te gaan.
Denk ook aan de langoustine een goed alternatief, maar check dan ook de VISwijzer voor welke soort GROEN staat.

Zorgelijk is de toegenomen intensivering van de garnalenkweek, waarbij grote aantallen garnalen in hoge dichtheid bij elkaar worden gehouden. Dit leidt tot het uitbreken van ziektes, wat veel voorkomt in de garnalenkweek. Het gevolg is gebruik van grote hoeveelheden antibiotica en ontsmettingsmiddelen om deze ziektes te bestrijden. Dit is een signaal dat er te weinig aandacht is voor het welzijn van de garnalen in de vijvers.

Jaarlijks worden er wereldwijd bij meer dan honderdduizenden kweekgarnalen een oog afgeknipt of uitgeknepen. Het afknippen van de ogen gebeurt alleen bij moederdieren omdat dit de garnalen aanzet tot het eerder leggen van eitjes. Dit heeft te maken met de hormonale klier die achter het oog ligt, met het afknippen van het oog functioneert deze klier niet meer en zullen de eitjes sneller rijpen. 

Bij de gekweekte garnalen die verkocht worden in de winkel, zijn de ogen niet afgeknipt maar wel bij de moeders van deze garnalen. Als je garnalen wil eten waarbij het moederdier niet aan deze praktijken is blootgesteld kun je het beste kiezen voor biologisch gekweekte garnalen, hierbij is dit verboden. Ook wild gevangen garnalen krijgen niet met deze praktijk te maken.   

ASC werkt momenteel aan een standaard voor welzijn en neemt hierin ook het welzijn voor tropische garnalen mee. Op dit moment kunnen ASC gecertificeerde garnalen echter nog wel voortkomen uit broedhuizen waar het afknippen van ogen wordt toegepast.  

Binnen de garnalenteelt wordt antibiotica veel gebruikt en helaas nog weinig gedaan aan ziektepreventie. Hierdoor worden wereldwijd nog te vaak antibiotica en andere ziekte-bestrijdende chemische stoffen op grote schaal gebruikt bij het opkweken van tropische garnalen. Als antibiotica te vaak worden gebruikt en onzorgvuldig worden ingenomen, kunnen steeds meer bacteriesoorten de werking van antibiotica weerstaan. In het ergste geval zijn bacteriële infecties in de toekomst niet meer te behandelen. 

Schaal- en schelpdieren zijn net als vis over het algemeen rijk aan de vitamine B12 en de mineralen jodium en seleen. Daarnaast bevatten ze afhankelijk van de soort wisselende hoeveelheden B-vitamines. Zo zijn garnaal en mosselen een bron van vitamine B2. Schaal- en schelpdieren, zoals kreeft, oesters en mosselen, zijn officieel geen vissen, maar tellen in de Schijf van Vijf mee als een wekelijkse portie (magere) vis volgens het Voedingscentrum. 

Omdat garnalen onderaan de voedselketen staan en weinig vetten hebben, hopen ze slechts kleine hoeveelheden zware metalen zoals kwik op. Bij wildgevangen garnaal heb je hierdoor een laag risico. 

Een ander verhaal zijn gekweekte tropische garnalen. Hier zijn wel enkele redenen tot bezorgdheid. Het antibioticagebruik in gekweekte tropische garnalen kan aanzienlijk zijn. In 2015 bleek uit een onderzoek van Consumer Reports dat van de 205 geïmporteerde monsters van garnalen er 11 vervuild bleken te zijn met antibiotica residuen. 

Op de Nederlandse markt zijn nog maar weinig veganistische alternatieven bekend. Eén daarvan is de Zeastar Crispy Lemon Shrimpz.

Ook kun je bij verscheidene toko’s in het land bijvoorbeeld de Mong Lee Shang Frozen Vegetarian Shrimp krijgen.

Ondanks de beperkte beschikbaarheid van veganistische garnalen op de Nederlandse markt, zijn er op de Europese markt al wel veel van dit soort producten verkrijgbaar. De beschikbaarheid van veganistische garnalen in Nederland zal komende jaren waarschijnlijk toenemen.

Bij wild gevangen garnalen is de CO2 afdruk vooral afhankelijk van de visserijmethode die gebruikt wordt. De sleepnetten die gebruikt worden in de garnalenvisserij worden over de bodem getrokken en zorgen voor weerstand, en daarmee ook voor hoog brandstofverbruik. Daarnaast zorgen sleepnetten ook voor het omwoelen van de bodem, waardoor CO2 dat in de zeebodem ligt opgeslagen, vrijkomt in de waterkolom. Dit kan zorgen voor verzuring van het zeewater en mogelijk komt deze CO2 ook vrij in de atmosfeer (Sala et al., 2021). Bij een Australische garnalenvisser is er in 2015 onderzoek gedaan naar de uitstoot van CO2. Hier kwam naar voren dat vooral het varen en het gebruik van het sleepnet voor de CO2-emissies zorgde, zo’n 4.3 kg CO2 per kilo garnaal (Farmery et al., 2015). Het transport had nauwelijks invloed op de totale CO2 uitstoot. Ter vergelijking, bij de productie van een kilo falafel komt 2,5 kg CO2 vrij en bij een kilo Nederlands rundvlees 24 kg CO2.

Voor gekweekte garnaal is het complexer om de CO2-emissie te bepalen, omdat de kweek uit verschillende onderdelen bestaat. Het voer voor de kweekgarnalen zorgt bijvoorbeeld ook voor CO2 uitstoot. Het voer bestaat voor een groot deel uit vismeel en hiervoor vindt visserij op zee plaats. Deze CO2 kosten zijn ook onderdeel van de kweekgarnalen. Bij intensieve kweek is veel energie nodig voor rondpompen van water en het beluchten en deze energie is vaak niet afkomstig uit hernieuwbare bronnen.

Er is een groeiend aantal rapporten beschikbaar waarin aangegeven wordt dat er binnen de tropische garnaalindustrie sprake is van slavernij, mensenhandel en onethische werkomstandigheden. In de verwerkingsfabrieken, waar de garnalen worden gepeld, is soms sprake van kinderarbeid, komen werkdagen voor van 20 uur en worden stakingen of verzet met geweld de kop ingedrukt. Het vismeel dat bij de intensieve garnalenkweek als voer wordt gebruikt, is gemaakt van wildgevangen vis. Zo heeft de aquacultuur in sommige gevallen indirect toch te maken met visserij.

Vluchtelingen uit onder andere Myanmar en Cambodja komen via de mensenhandel in de fabrieken of op de schepen terecht, waar ze soms onder erbarmelijke omstandigheden moeten werken. De vissers krijgen bijvoorbeeld zeer beperkt te eten, moeten vele uren werken en worden met de dood bedreigd óf zelfs overboord gegooid op het moment dat zij ziek worden of zich verzetten. Controle op het water is er vrijwel niet en ondanks dat er geprobeerd wordt meer toezicht te creëren in de havens. Dit heeft vaak weinig effect omdat de problemen zich vooral op het water afspelen.

Sommige werknemers zitten als slaaf gevangen op een schip. Dit is mogelijk omdat wanneer het laadruim vol zit, de visvangst (waar vismeel mee gemaakt wordt) nog op zee overgezet wordt op een ander schip, dit wordt ook wel transshipment genoemd. Hierdoor verblijven sommige werknemers meer dan 3 jaar op zee zonder ooit betaald te krijgen of hun familie te spreken.

(Environmental Justice Organisation, 2015; Hodal et al., 2014, EJF 2003, Tickler et al., 2018).