Tonijn

Er zijn vijf commercieel beviste tonijnsoorten: Atlantische blauwvintonijn, skipjack tonijn, geelvintonijn, grootoogtonijn en witte tonijn. De blauwvintonijn en de grootoogtonijn zijn de grootste tonijnsoorten, ze worden vaak neergezet als exclusief en zijn zeer prijzig. Dit zijn ook de meest overbeviste soorten waarbij een hoog risico is voor illegaal vangsten. We raden af ​​om deze soorten te eten.

De tonijnsoorten die het meest in blik wordt verwerkt, zijn de kleinere Skipjack- en Albacore-tonijn. 89% van de wereldwijde skipjack-bestanden zijn op een gezond niveau en 11% zijn van een gemiddelde conditie. Van de Albacore-bestanden zijn er 5 op 6 gezond. Het gaat niet goed met het Albacore-bestand in de Middellandse Zee. De vistechnieken die worden gebruikt om deze tonijnen te vangen zijn echter niet allemaal even goed. 80% van de skipjack wordt gevangen met ringzegens en 65% van Albacore met beuglijnen. Beide technieken hebben bijvangst van ondermaatse tonijn of kwetsbare haaiensoorten. De meest duurzame vistechniek is de ‘pole and line’-methode die wordt gebruikt in 8% van de skipjack en 15%  van de witte tonijn vangsten. Er is weinig bijvangst in dit type visserij waarbij de vissen één voor één met een hengel worden gevangen.

Tonijnsteaks die je bij je visboer of restaurant vindt, zijn bijna altijd Geelvintonijn. Van de wereldwijde vangsten van geelvintonijn is 70% afkomstig van gezonde bestanden. Helaas is de overige 30% afkomstig van bestanden die ernstig overbevist zijn en wordt geelvin gevangen met vangstechnieken waarbij een negatieve impact om het overige zeeleven is.

Als je tonijn wilt blijven eten, raden we aan om MSC gecertificeerde steaks of blikjes te kiezen om er zeker van te zijn dat de tonijn uit een gezond bestand komt. Echter voor Atlantische blauwvintonijn ondersteunen WNF en Good Fish de MSC-certificering niet.

Voor het vangen van tonijn zijn er drie vistechnieken die het meest gebruikt worden: ringzegens met of zonder lokvlotten (FADs), longlines en handlijn gevangen. Deze worden hieronder uitgelegd. Vanwege de hoge waarde van voornamelijk blauwvintonijn worden in de Middellandse Zee zelfs vliegtuigjes ingezet om scholen tonijn vanuit de lucht te spotten en zo visserijschepen naar de juiste vislocatie te wijzen.

Ringzegen (purse seining)

Ringzegen worden gebruikt om vissen in scholen te vangen. Ringzegen zijn enorme netten die om een school vis wordt uitgezet. Het net wordt aan de onderkant gesloten en de vis wordt binnengehaald. De meeste tonijn wordt met ringzegens gevangen. Bij alle tonijnsoorten is de ringzegen goed voor meer dan de helft (50%-80%) van de vangst.

Veel ringzegenvisserijen gebruiken FADs, ook wel lokvlotten genoemd. FAD’s zijn Fish Aggregating Devices. Dit zijn constructies die in het water worden geplaatst om scholen vis te lokken waarna ze met ringzegen worden gevangen. FADs worden vooral gebruikt in de tonijnvisserij. Het gebruik van FADs maakt de ringzegenvisserij veel effectiever, maar door FADs te gebruiken is er veel bijvangst van haaien, schildpadden en andere diersoorten die ook worden aangetrokken door de FADs.

De FADs worden soms uitgerust met satellieten om vissers te voorzien van geolocatie-informatie en inschattingen van de hoeveelheid vis die zich onder het vlot bevindt. Sommige schepen zetten ook bemanning op de FADs die de oogst moet bewaken. Ringzegen kan ook gebruikt worden om vrij zwemmende scholen tonijn te vangen. Dit wordt gezien als een duurzamere manier van de ringzegenvisserij omdat de bijvangstcijfers veel lager zijn.

Longline (beugvisserij)

Na de ringzegenvisserij is de longline visserij de op één na meest gebruikte visserijtechniek voor de tonijnvisserij. Van alle witte tonijn wordt 65% gevangen met longlines en bij grootoogtonijn en blauwvintonijn is dit 30%. Longlines worden niet gebruikt in de visserij op skipjack en bij geelvintonijn beslaat dit type visserij minder dan 10% van de vangst.

Longlines zijn erg lange vislijnen die worden uitgezet. Aan de hoofdlijn zitten dwarslijnen met haken en aas eraan. De lijn wordt met drijvende boeien dichtbij of onder het oppervlak gehouden. Afhankelijk van de diepte waarop het vistuig wordt ingezet, zijn er verschillende doelsoorten. In het bovenste deel van de waterkolom wordt geelvintonijn gevangen, terwijl de lijn lager wordt gehangen om blauwvintonijn te vangen.

Het voornaamste probleem met longlines is de bijvangst. Het aas trekt ook veel andere diersoorten aan zoals haaien, dolfijnen, zeevogels en roggen. Ook kunnen losgeraakte lijnen voor veel schade zorgen (ook wel ghostfishing genoemd).

Handlijnen (Pole & Line)

Pole and line (een andere benaming is handlijn- of hengelgevangen) worden meestal gebruikt voor de vangst van witte tonijn (15% van de totale vangsten) en skipjack tonijn (8% van de totale vangsten).

Pole and line is een techniek die in opkomst is in de tonijnvisserij. Dit is een zeer duurzame manier van vissen. Het is erg selectief doordat er gevist wordt met hengels vanaf een boot. De tonijn wordt gelokt met levend aas en de vis wordt één voor één, of in kleine groepjes binnengehaald. Hierdoor kan er geselecteerd worden op soort en grootte. Bovendien is het makkelijk om bijvangst direct terug te gooien. Hoewel de milieu-impact van deze visserijvorm laag is, is niet alle pole&line gevangen vis duurzaam. Het skipjack bestand kan overbevist zijn. Daarnaast zijn er zorgen over de duurzaamheid van het aas.

Er is een enorme hoeveelheid wetenschappelijke informatie die de hoge bijvangsten aantonen van bedreigde en beschermde soorten (ETP) die worden bijgevangen in de ringzegenvisserij op tonijn. Het gebruik van FAD’s (zie ook de FAQ visserijtechnieken) heeft geleid tot een aanzienlijke toename van de vangsten van de drie belangrijkste doeltonijnsoorten in de Stille Oceaan (Skipjack, Geelvintonijn en Grootoogtonijn). In de westelijke Stille Oceaan worden FAD’s vooral geassocieerd met vangsten van zeezoogdieren, zeeschildpadden en walvishaaien. Vooral zeeschildpadden lopen het meest risico om verstrikt te raken in de touwen en netten die onder een FAD hangen en daarna te verdrinken. De bijvangst van marine zoogdieren in ringzegens is naar verluidt laag. Er is echter weinig monitoring en er worden ook geen maatregelen getroffen om vangsten te voorkomen.

De bijvangst van bedreigde en beschermde soorten in de longline visserij is, net als bij de ringzegen visserij, extreem hoog. Ook hier worden elasmobranchen zoals haaien en roggen het meest bijgevangen. Helaas blijft de bijvangst van deze groep bedreigde dieren grotendeels ongereguleerd en worden ze niet beschermd door (inter)nationale beheerafspraken. Dit betekent dat er een groot  risico op uitsterven is. Zeezoogdieren worden ook niet gerapporteerd in de longlinevisserij waardoor er geen zicht is om de grootte van het probleem. Zeeschildpadden lopen ook in de longlinevisserij  een groot risico te verdrinken wanneer ze haken met aas inslikken of vast komen te zitten in de lijnen. De sterftecijfers van ETP soorten zijn het laagst bij de dieper gelegen lijnen van ongeveer 200-300 meter diepte. Deze diepere sets worden echter gebruikt om op de kwetsbare grootoogtonijn te vissen en niet noodzakelijkerwijs op skipjack of geelvintonijn.

In de pole & line visserij is er bijna geen bijvangst van ETP-soorten en kunnen niet-doelsoorten levend worden uitgezet.

Er zijn een overvloed aan illegale activiteiten in verband gebracht met de tonijnvisserij. Schendingen van mensenrechten komen veelvuldig voor. De meeste meldingen van mensenrechtenschendingen in de tonijnvisserij zijn bekend uit Taiwan waar gedwongen arbeid plaatsvindt en er weinig tot geen effectief beleid is om dit tegen te gaan.  Ook is het algemeen bekend dat illegale, ongerapporteerde en ongereguleerde visserij (IOO-visserij) voorkomt in de tonijnvisserij. Illegale vangsten worden waargenomen in de blauwvintonijnvisserij in de Middellandse Zee, waar de hoge prijzen illegaal vissen aantrekkelijk maken. Bij andere tonijnsoorten gaat het vaker om niet gerapporteerde of ongereguleerde vangsten. Ook is er bij die bestanden minder informatie beschikbaar over IOO-praktijken.

Enkele tonijnvisserijen zijn in verband gebracht met mensenrechtenschendingen. Tonijnvisserij vindt plaats op volle zee waar wetshandhaving moeilijk is of niet mogelijk. Moderne slavernij is het grootste probleem in de tonijnvisserij. Het gaat hier vaak om internationale migranten die onder valse voorwendselen gedwongen worden te werken in de tonijnvisserij. Door het afpakken van paspoorten staan ze machteloos. Daarnaast zijn ze vaak geïsoleerd door een taalbarrière of zitten ze fysiek ´vast´ op zee.

Taiwan is de op één na grootste exporteur ter wereld van longline gevangen tonijn. Ze zijn ook de op één na grootste leverancier van diepgevroren tonijn aan Thailand (wereldwijd de grootste tonijnverwerkers). De longline vloot in Taiwan wordt de Distant Water Fishing Fleet (DWF) genoemd. De DWF’s hebben een lange geschiedenis van mensenrechtenschendingen, waaronder mishandeling en handel in Cambodjaanse migrerende werknemers.

Mensensmokkel en -handel vallen ook onder de verantwoordelijkheid van georganiseerde misdaadgroepen zoals de maffia die de tonijnvisserij als dekmantel gebruiken. Hoewel deze problemen al meer dan zes jaar geleden voor het eerst in de media kwamen, slaagt beleid er niet in om de mensenhandel echt aan te pakken.

Naast dwangarbeid binnen de tonijnvisserij zelf, zijn er tal van slechte praktijken. Deze omvatten ook seksuele uitbuiting van kinderen wanneer de tonijnvissers aan wal komen. En in minder heftige gevallen hebben werknemers geen mogelijkheid tot het indienen van klachten over werkomstandigheden of is het verboden om lid te worden van vakbonden die voor hun rechten opkomen.

Door een gebrek aan transparantie en traceerbaarheid lukt het handelsketens richting Europa en de VS niet om alle mensenrechtenschendingen volledig te kunnen uitsluiten bij het inkopen van tonijnproducten.

Omdat tonijnbestanden grote gebieden beslaan, kunnen ze niet op nationaal niveau beheerd worden. Daarom zijn er organisaties die zich bezighouden met enkel het beheer van tonijn over de wereldzeeën. Per regio is er een intergouvernementele organisatie benoemd (zie figuur 1). Deze organisaties beheren alle soorten tonijn in hun aangewezen gebieden van de kustoceanen en op volle zee.

In de Indische Oceaan wordt tonijn beheerd door de Indian Ocean Tuna Commissions (IOTC). De IOTC is samengesteld uit leden en niet-leden en stelt beheermaatregelen vast over duurzame exploitatie van de tonijnbestanden. De IOTC is een ondergeschikte commissie van de FAO en de naleving van instandhoudingsmaatregelen wordt gecontroleerd.

In de Atlantische Oceaan wordt tonijn beheerd door de International Commissions for the Conservations of Atlantic Tuna (ICCAT/CICTA/CICAA). Deze commissie bestaat uit alle regeringen die lid zijn van de Verenigde Naties. De FAO is betrokken bij deze commissie op het gebied van bekrachtiging, goedkeuring en naleving. De ICCAT heeft 52 verdragsluitende partijen, bestaande uit Amerikaanse, Afrikaanse en Europese landen.

In de Stille Oceaan worden de westelijke en centrale regio’s beheerd door de West and Central Pacific Fisheries Commission (WCPFC). Dit is voortgekomen uit het Verdrag voor de instandhouding en het beheer van ‘de over grote afstanden trekkende visbestanden’ in de westelijke en centrale Stille Oceaan (WCPF-verdrag) in 2004. Het WCPFC-verdrag is gebaseerd op bepalingen van de VN-visbestandenovereenkomst (UNFSA) en op kenmerken van de westelijke en centrale Stille Oceaan. Leden van deze commissie zijn onder meer Australië, China, Canada, de Europese Unie en de VS.

In de oostelijke Stille Oceaan wordt tonijn beheerd door de InterAmerican Tropical Tuna Commission (IATTC). De leden van de IATTC zijn onder meer de Europese Unie, Japan, Canada, de VS EN China. Er zijn ook meewerkende niet-leden zoals Indonesië. Naast tonijn is de IATTC verantwoordelijk voor de uitvoering van het International Dolphin Conservation Program (IDCP).

Het meest beschikbare keurmerk voor tonijn is van de Marine Stewardship Council (MSC). De MSC is een non-profitorganisatie en is momenteel de beste standaard voor in het wild gevangen vis, ondanks kritiek door NGO’s op de MSC dat de criteria strenger moeten. Voor skipjack tonijn en geelvintonijn zijn er wereldwijd 36 visserijen die door de MSC zijn gecertificeerd (juni 2022).

Dolphin safe/dolphin friendly

De Dolphin Friendly standaard is ontwikkeld door de Amerikaanse milieuorganisatie Earth Island Institute (EII). Deze standaard moet een halt toe roepen aan de enorme bijvangsten van dolfijnen in de visserij op geelvintonijn in de Stille Oceaan. De standaard vereist dat vissers geen gebruik maken van drijfnetten en voorkomen dat dolfijnen worden bijgevangen. Een onafhankelijke waarnemer moet aan boord zijn van de grote schepen om dit te beoordelen.

Het keurmerk ontvangt veel kritiek. De certificering is niet onafhankelijk, omdat bedrijven zelf verklaren dat ze aan de standaard voldoen. Ten tweede richt de standaard zich alleen op de bijvangst van dolfijnen en niet op die van andere soorten als haaien en schildpadden. Hiermee wekt het keurmerk dus onterecht de suggestie dat dolfijnvriendelijke tonijn ook duurzame tonijn is. Het keurmerk wordt ten slotte gevoerd op andere tonijnsoorten, zoals skipjack waar dolfijnbijvangst helemaal niet speelt. Het keurmerk is in dit geval misleidend.

Het Dolphin Friendly keurmerk wordt niet ondersteund door het Wereld Natuur Fonds, de Good Fish Foundation en Greenpeace. Sommige tonijnproducten bevatten soortgelijke ‘dolfijnvriendelijke’ labels om de kosten voor het gebruik van het EII logo te omzeilen. Ook deze labels zijn niet betrouwbaar.

Op diverse tonijncertificeringen hebben NGOs via de consultaties van het MSC keurmerk gebruik gemaakt om hun bezwaren te uiten.

Zo maakten in 2017 milieugroeperingen bezwaar tegen de MSC-certificering van de tonijnvisserij in Mexico. Die visserijschepen zoeken actief naar dolfijnen omdat de tonijnscholen zich daar ook in de buurt ophouden. De aanzienlijke aantallen dolfijnen die vervolgens worden bijvangen, hebben impact op de dolfijnenstand in die regio.

In 2018 heeft WWF een formeel bezwaar ingediend tegen de door de MSC voorgestelde certificering van een tonijnvisserij in de Indische Oceaan. De Pesqueras Echebastar skipjack ringzegenvisserij in de Indische Oceaan bleek FAD’s te gebruiken waarvan het WWF meende dat ze niet in aanmerking zouden komen voor MSC-certificering vanwege de bijbehorende bijvangstniveaus. Bovendien was het bezwaar van het WWF ook gebaseerd op de overbeviste status van geelvintonijn in de Indische Oceaan. Deze wordt ook bijgevangen binnen deze visserij.

In 2020 uitte WNF haar bezwaren bij MSC samen met Pew Charitable Trusts tegen de certificering van Atlantische blauwvintonijn. Grond van de bezwaren zijn de onzekerheid over het herstel van het bestand, het niet meenemen van illegale vangsten in de regio en te weinig rekening houden met bijvangsten van haaien en andere kwetsbare zeedieren. Ondanks de bezwaren werd de blauwvintonijn wel gecertificeerd.

Ondanks het toekennen van het MSC label, ondersteunen WNF en Good Fish de certificering van de Atlantische blauwvintonijn niet.

Brandstofverbruik voor de visserijschepen binnen de tonijnindustrie beslaat ongeveer 30% tot 75% van de totale kosten. Dit komt neer op 19 miljoen vaten brandstof en 9 miljoen ton C02 die vrijkomt in de atmosfeer. Gemiddeld genomen heeft een diepgevroren tonijn een lagere carbonfootprint dan een conserven of vers product. En de vangst van tonijn met ringzegens heeft een aanzienlijk lager brandstofverbruik dan de longline en de pole&line visserij. Een skipjack tonijn gevangen met ringzegens heeft dezelfde carbon footprint als tofu.

Ongeveer de helft van de carbonfootprint van een tonijnproduct bestaat uit het brandstofverbruik door de schepen. De overige CO2-uitstoot is voor elektricitieit, transport en brandstofproductie.

Skipjack vind je het meest in het tonijnconserven schap. Verse tonijn die je in sushi of als steak in een restaurant krijgt is bijna altijd de geelvintonijn.

Van alle gevangen skipjack tonijn, wordt 90% ingeblikt. Het overgrote deel van de skipjack in de Nederlandse supermarkt komt uit de Stille Ocean en is gevangen met ringzegens. Aan boord wordt de skipjack direct na vangst gekoeld en vervolgens met een ander schip, een reefer, naar een conservenfabriek op land gebracht. Hier wordt de tonijn gekookt, gefileerd en ingeblikt. Door de vangst over te hevelen op een ander schip kan het ringzegenvaartuig op zee blijven. Het overhevelen van de vangst heet een overlading (transhipment). Er is controle op overladingen middels waarnemers van regionale organisaties voor visserijbeheer. Door overladingen is het namelijk moeilijker om zicht te houden op illegale, ongedocumenteerde of ongereguleerde vangsten (IOO-visserij).

Thailand is de wereldleider op het gebied van het inblikken van tonijn, waar skipjack van grote politieke en economische waarde en belang is vanwege de grote volumes die worden gevangen. Skipjack of Albacore van hoge kwaliteit worden in Europa verkocht als “witte tonijnsteak”. De tonijnverwerkingsfabrieken zijn grote werkgevers in de toeleveringsketens van tonijn, waar voornamelijk vrouwen het productiewerk doen.

Geelvintonijn wordt in Nederland vooral verkocht als verse of diepgevroren tonijnsteaks. Geelvintonijn wordt voor verschillende markten verwerkt op basis van kwaliteit, maat en vangstmethode. De EU importeert geelvintonijn van hogere kwaliteit waar behandeling met koolmonoxide niet is toegestaan. Geelvintonijn wordt vervoerd op longliners met vriezers aan boord om verse geelvintonijn op de Europese markten te brengen.

Blauwvintonijn wordt gekweekt in de Middellandse zee, vanwege zijn hoge marktwaarde. Op dit moment gaat het om ongeveer 0,1% van de wilde vangsten die voor de kweek gebruikt wordt. Na het vangen van jonge blauwvintonijnen uit het wild worden deze verder groot gebracht in kooien of netten op zee. Het opfokken van tonijn is een zeer winstgevende activiteit. Helaas zorgt deze kweek ook voor druk op het wilde bestand en heeft de tonijn meer dan 10 tot 15kg wilde vis nodig om 1kg te groeien. Andere tonijn soorten worden niet (op)gekweekt.

Omdat tonijn zo’n populair product is bij de Nederlandse consument, zijn er sinds kort enkele veganistische alternatieven op de markt: SeaSoGood’s visvrije tonijn, Loma’s Tuno en Gourmet Garden’s Vuna. Deze producten zijn meestal gemaakt van plantaardige eiwitten zoals soja, aardappel en erwten. Bij de meeste grote supermarkten zijn er vegan tonijnopties te krijgen. De verwachting is dat dit komende jaren nog een veel groter marktaandeel gaat krijgen.

Door de Japanse keuken is het eten van rauwe tonijn als sushi en sashimi razend populair geworden. Rauwe vis moet heel vers zijn, en verse geelvin- of blauwvintonijn ziet er zacht rozerood of donkerrood uit. Maar tonijnvlees oxideert snel, net als appel. Dat wil de consument niet, en daarom mag tonijn worden behandeld met bijvoorbeeld citroenzuur om het bruin worden te vertragen.

Wanneer tonijn wordt ingevroren verandert de kleur naar grijs-bruin. Ontdooide tonijn ziet er dan minder fris uit.

Vette vissoorten zoals tonijn, maar ook bijvoorbeeld sardine, makreel en botervis, bevatten het eiwit histidine. Wanneer de vis gaat bederven zetten bacteriën die histidine om in histamine. Histamine veroorzaakt binnen twee uur allergische reacties. Die variëren van bonzende hoofdpijn, het heel warm hebben, misselijkheid, jeuk in de mond, tot braken, buikpijn, diarree en hardkloppingen. Dit kan ongeveer twaalf uur lang duren. Ons lichaam maakt ook zelf histamine bij allergische reacties. Vandaar dat de symptomen vergelijkbaar zijn. Een histamine vergiftiging is dus NIET een allergische reactie op vis. Het is alleen een reactie op de bedorven vis. Overigens kan histamine ook voorkomen in bliktonijn of sardine wanneer die slecht bewaard was voor het inblikken.

Het is bekend dat roofvissen zoals tonijnen die hoog in de voedselketen staan meer gifstoffen opslaan in hun vetten dan vissen lager in de keten. Daarom mag vis in Europa niet worden verkocht als het meer kwik, dioxine of antibiotica gehaltes bevat dan het wettelijk vastgestelde gehalte. Het risico van kleine hoeveelheden dioxines en zware metalen in 1 portie vette vis is dan ook te verwaarlozen. Het algemeen geldende advies is om niet meer dan 4 porties vette vis per week te eten. Voor zwangere vrouwen is de limiet 2 keer per week en wordt ook afgeraden om roofvissen als tonijn en zwaardvis te eten. Microplastics worden in vissen vooral gevonden in het maag-darmkanaal. Dit deel wordt er voor consumptie uitgehaald. Er wordt veel onderzoek gedaan naar het voorkomen van de microplastics in de eetbare delen van de vis.