27-7-2023 – Waar is de ansjovis uit de Oosterschelde gebleven? Groot nieuws¹ over een klein visje dat 2020 nagenoeg niet meer in dat Zeeuwse water is te vinden, terwijl de vissen in het verleden niet aan te slepen waren. Naar alle waarschijnlijkheid is de Oosterschelde door de Deltawerken en de stijgende watertemperaturen niet langer geschikt voor ansjovis om in voort te planten. Staat deze gebeurtenis op zichzelf of is dit in lijn met het gegeven dat stijgende temperaturen een aanzienlijke impact hebben op vis, schelp- en schaaldieren, ook wel ‘blue foods’ genoemd.
Onderzoekers hebben de kwetsbaarheid van het mondiale voedsel uit zee onderzocht en de gevolgen ervan voorspeld. Het onderzoek wijst uit dat door menselijke invloed meer dan 90% van het wereldwijde voedsel uit zee een groot risico loopt om te verslechteren in kwaliteit, of in aantal drastisch te verminderen. Zeventien belangrijke stressoren zijn geïdentificeerd die zowel de hoeveelheid (volume) als de kwaliteit (voedselveiligheid) van ons voedsel uit zee beïnvloeden, zie onderstaand overzicht.
Tabel 1. Overzicht van de belangrijkste stressoren op ‘blue food’. Verdeeld onder stressoren die invloed hebben op de kwantiteit van blue foods en de kwaliteit van blue foods.
De blootstelling aan deze stressoren varieert sterk per regio. Zo zijn bijvoorbeeld stijgende temperaturen en veranderende neerslagpatronen voor garnalenkweek in Thailand een groot probleem, omdat dit het risico van ziekte uitbraken vergroot. Terwijl het gebruik van antibiotica, en het ontstaan van antibioticaresistente bacteriën in aquacultuur voor Cyprus een groot issue is. De impact van deze stressoren verschilt ook per type productie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen visserij en aquacultuur, welke beide onder te verdelen zijn in zoet- en zoutwater. Zo ontstaan er dus vier categorieën. Over het algemeen is de visserij in zeeën kwetsbaarder voor stressoren dan aquacultuur op zee, terwijl voor zoetwater geldt dat de aquacultuur kwetsbaarder is dan de visserij.
Onderstaande afbeelding laat de impactscore van door de mens veroorzaakte milieubelasting zien op verschillende landen. Hierin is te zien dat de impact of voedselveiligheid zich meer centreert tot bepaalde landen, terwijl de impact op voedselkwantiteit wijder verspreid is.
Figuur 1. De impact van door de mens veroorzaakte milieustressoren op de wereldwijde productie van blauwe voeding. a, Effect op de hoeveelheid (volume). b, Effect op de kwaliteit (voedselveiligheid). De resultaten zijn gestandaardiseerd en worden nationaal gepresenteerd voor elk type blauwe voedselproductie. De vier productiesystemen omvatten zoetwater visserij, zoetwater aquacultuur, zeevisserij en zee-aquacultuur.
Impact op ‘onze’ blue foods
Vooral de belangrijkste producenten in Azië en de Verenigde Staten worden het zwaarst getroffen, vanwege hoge blootstelling aan eutrofiëring, opwarming van binnenwateren, zeespiegelstijging en veranderende neerslagpatronen.
Maar dat Azië en de VS niet om de hoek liggen, betekent niet dat het ons niet raakt. Een groot gedeelte van de vis die wij hier consumeren, is afkomstig uit Azië. Bovendien beperken de milieuproblemen die zich daar voordoen, zich niet tot hun landgrenzen. Zo warmt ook hier de Noordzee en de Waddenzee op, wat resulteert in migrerende vissoorten en algengroei in de Waddenzee. Dit zorgt voor minder zuurstof en lichttoevoer in het water, wat weer voor meer dode vissen en schelpdieren zorgt. Daarnaast doen zich hier ook nog andere problemen voor, zoals bijvoorbeeld gesloten, vervuilde gebieden voor paling en wolhandkrabvisserij vanwege te hoge concentraties giftige stoffen zoals PCB’s en dioxines. Of het niet meer kunnen eten van vis en rivierkreeft uit de Westerschelde, vanwege te hoge concentraties PFAS.
Daarnaast scoort volgens het onderzoek Nederland (en België), wereldwijd het hoogst op blootstelling aan schadelijke parasieten in zowel zoet- als zoutwateren. Parasieten kunnen mensen ziek maken via het eten dat zij binnenkrijgen of de voedselbron zelf. Zoals bijvoorbeeld de slikkokerworm, een parasiet die de productie van oesters en mosselen kan verstoren.
Maar wat nu?
Om een duurzame toekomst voor onze ‘blue foods’ te waarborgen, is er een dringende behoefte aan gezamenlijke inspanningen op mondiaal niveau. Als land kunnen we niet langer onze ogen sluiten voor de dreiging van de 17 stressoren die onze ‘blue foods’-voorzieningen bedreigen. Deze problemen raken ons direct! Het is daarom van cruciaal belang dat we ook lokaal in actie komen. We moeten snel gedetailleerde informatie verzamelen over onze kwetsbaarheid en blootstelling aan risico’s in Nederland. Bovendien moeten we erkennen dat Nederland geen geïsoleerd land is, maar dat we gezamenlijk moeten optrekken met de hele Europese Unie.